Đồng bào Mông từ xưa đến nay vẫn hay truyền miệng: “Gái xinh không biết làm lanh cũng xấu/Gái ngoan không biết cầm kim cũng hư”. Câu nói đó được người con gái Mông khắc cốt ghi tâm, vì vậy, cứ thế hệ này nối tiếp thế hệ kia, họ cùng gìn giữ và sáng tạo một nghệ thuật ấn tượng về tạo hoa văn trên trang phục thành những “tuyệt phẩm” khiến chúng ta phải ngạc nhiên và khâm phục. Tác phẩm của họ không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn chứa đựng nhiều ẩn ý khác nhau. Và hãy để Truly Sapa nói bạn nghe về một trong số những ý nghĩa đó nhé!
Kỹ thuật thêu tay, in họa tiết lên vải của người Mông
Chẳng có một cuốn sách nào lưu truyền về nghệ thuật in, thêu họa tiết lên vải của người Mông mà tất cả đều là truyền miệng, truyền tay. Ngay từ nhỏ, các bé gái người Mông sẽ được tiếp xúc với nghề may thổ cẩm truyền thống, lúc nhìn, lúc tham gia giúp đỡ bà và mẹ trong từng công đoạn. Vậy nên, các em sớm học được cách thức, kỹ thuật cũng như những bí quyết tạo tác hoa văn. Theo đó, người Mông Sapa có 2 kỹ thuật cơ bản trong trang trí phục trang. Mỗi cái tồn tại ưu, nhược điểm khác nhau, nhưng dù khó khăn đến đâu thì những cô gái dân tộc vẫn sẽ hoàn thiện tác phẩm của mình theo cách hoàn hảo nhất.

Kỹ thuật dùng sáp ong – In hoa văn
Thực hiện vẽ bằng sáp ong cần có: sáp ong đã nung chảy sẵn trong chậu than và bút vẽ thân gỗ, ngòi đồng. Khi vẽ, người Mông chấm bút vào bát sáp ong rồi trực tiếp vẽ trên vải lanh. Kỹ thuật này đòi hỏi độ chính xác cao vì vẽ sai sẽ không sửa được nữa. Do đó, mội khi đã đặt bút vẽ, người phụ nữ Mông phải hết sức tập trung và chăm chú mới tạo nên những sản phẩm đạt tiêu chuẩn. Với yêu cầu cao về mặt kỹ thuật, chủ yếu người đảm nhiệm công việc này thường là những người lớn tuổi trong nhà.

Bao giờ hoa văn cũng phải vẽ trên tấm vải trắng ngà rồi mới đem đi nhuộm chàm. Tiếp theo, nhúng nước sôi cho sáp ong tan ra, các hoa văn vẽ trước đó sẽ nổi trên nền chàm. Việc nhuộm chàm nhiều lần sẽ tạo nên những sắc màu khác nhau cho hoa văn. Nhuộm lần một, hoa văn có màu xanh nhạt, nhuộm các lần sau hoa văn sẽ cho sắc độ đậm hơn. Nhuộm cho đến khi ưng ý, người Mông mới đem vải đi phơi nắng.

Kỹ thuật dùng chỉ màu – Thêu hoa văn
Ngày nay, một kỹ thuật khác được dùng phổ biến hơn là kỹ thuật thêu. So với việc dùng sáp vẽ trực tiếp và nhuộm chàm, thì kỹ thuật này đỡ phức tạp hơn bởi sau khi nhuộm chàm, các cô gái mới bắt đầu thêu những hình vẽ lên vải. Họ sử dụng chỉ màu, thêu theo chữ “x” hoặc thêu lát các màu với nhau. Tuy dễ hơn in hoa văn bằng sáp ong, nhưng công đoạn thêu tay cũng tốn rất nhiều thời gian bởi mức độ tỉ mỉ của nó.

Ý nghĩa của một số hoa văn thường dùng
Hoa văn trên trang phục của đồng bào Mông thể hiện những ý nghĩa vô cùng đặc biệt. Có họa tiết hoa lá, cỏ cây, muông thú mô phỏng cuộc sống thường ngày, cũng có những họa tiết hình học, trìu tượng mang dáng dấp tín ngưỡng, tâm linh theo quan niệm bấy lâu nay của dân tộc H’Mông, rằng: Trang phục là thứ giúp nhận diện nguồn cội, tổ tiên. Hoa văn cũng ẩn chứa những tâm tư, nguyện vọng của người sáng tạo ra chúng. Đó thực sự là một di sản quý giá được tạo ra bởi đôi bàn tay tài hoa của những người phụ nữ nơi rẻo cao.

Các biểu tượng tự nhiên như sấm, chớp hay hoa văn rau dớn được khắc họa tỉ mỉ ở dưới gấu váy. Bên cạnh đó, ở nhiều dạng mô típ hoa văn trên nền vải, rồng là đường dích dắc, ở giữa có các chấm biểu thị con mắt; các xoăn ốc mô phỏng vảy rồng. Những họa tiết này thể hiện nét tín ngưỡng, sùng bái của người dân tộc H’Mông, họ tin vào thần linh và cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Các biểu tượng hoa văn khác gắn liền với đời sống người bản địa Tây Bắc còn có hình ảnh hoa đào, hoa cúc, chữ thập, chữ X, hình vuông, xoắn ốc, sóng nước, đồi núi…diễn tả về thiên nhiên và thế giới đầy sống động của dân tộc Mông. Đặc biệt, trong truyện cổ của người H’Mông, hình tượng sừng trâu – con vật quen thuộc của nhà nông, gắn với sự vận hành của mặt trăng, biểu hiện cho sự âm dương đối đãi: khai sinh và phát triển. Dạng họa tiết này thường thấy trên y phục hay mũ của trẻ em H’Mông.

Ngoài ra, màu sắc trên vải phản ánh rất rõ nét tư duy thẩm mỹ cũng như tâm tư, nguyện vọng của người Mông. Việc sắp xếp các mảng màu sáng tối, nóng lạnh với nhau sẽ giúp trang phục chứa hoa văn nổi bật giữa rừng núi. Dù đi xa hay lạc trong rừng rậm, bộ quần áo truyền thống sẽ trở thành tín hiệu nhận diện rõ ràng nhất. Trang phục của người Mông ở Sapa lấy màu đen làm chủ đạo, còn họa tiết in hoặc thêu có nhiều màu như xanh, vàng, đỏ… Những sắc màu này đặt trong điều kiện tự nhiên của Sapa (nhiệt độ thấp, nhiều sương) càng biểu trưng cho sự ấm áp, no đủ và hy vọng vào một cuộc sống tốt đẹp.

Comment (0)